«Του έψαλε τον Εξάψαλμο...», «Θα σου ψάλω τον Εξάψαλμο…». Μια έκφραση με αρνητική χροιά, ακόμα δόκιμη στην καθημερινή εκφορά του σύγχρονου λόγου…

Πόσοι όμως, από εμάς γνωρίζουμε την «μέγιστη» ερμηνευτική παρανόηση στη χρήση της εν λόγω φράσης;;;

Ο Εξάψαλμος, στην προαναφερθείσα έκφραση, υπονοεί μια έμμεση κουραστική, ακουστική και κατά άλλους λεκτική μακροσκελή «τιμωρία», ενώ, στην πραγματικότητα, πρόκειται για το μεγαλείο της ανάγνωσης, [πλέον], έξι (6) κορυφαίων ψαλμών του Δαυϊδ, οι οποίοι, ως ενιαίο σύνολο, δηλαδή ως εξάψαλμος, αναγιγνώσκονται στην ακολουθία του «Όρθου», αμέσως μετά τον ύμνο προς την Αγία Τριάδα (δοξολογία της Αγίας Τριάδας) με την οποία δοξολογία αρχίζει ο Όρθρος. Δηλαδή, μετά τη δοξολογία της Αγίας Τριάδας διαβάζεται καθαρά και με κατάνυξη ο  εξάψαλμος.

Για να γίνει απόλυτα κατανοητή η παρούσα ανάλυση θα πρέπει αρχικά και με συντομία να αναφερθούμε στη σημασία του Όρθρου, την οποία, δυστυχώς, πολλοί από εμάς αγνοούμε.

Όρθρος ονομάζεται η ακολουθία η οποία τελείται πριν από τη Θεία Λειτουργία. Είναι η δοξολογία προς τον Χριστό, ο οποίος είναι το Φως του κόσμου και ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, ενώ, παράλληλα, είναι και μια θερμή  παράκληση προς τον Κύριο του Σύμπαντος, με την ανατολή και την αρχή μιας καινούργιας ημέρας… Συγχρόνως, είναι η καλύτερη ψυχική προετοιμασία για τη Θεία Λειτουργία (το Μυστήριο των Μυστηρίων) που θα επακολουθήσει και που συνιστά τη σπουδαιότερη από όλες τις ιερές ακολουθίες.

Ποιος, όμως, ο λόγος αυτής της αρνητικής χρήσης και ερμηνείας της φράσης «θα σου ψάλω τον εξάψαλμο!», η οποία, μάλιστα, φράση, όταν λέγεται δημιουργεί ορισμένες φορές και ευφημία;;; Η απάντηση είναι πολύ απλή.

Παλαιότερα ο εξάψαλμος ψαλλόταν, ενώ τώρα πλέον αναγιγνώσκεται!!! Κατά το παρελθόν, αναπόφευκτα ο χρόνος μέχρι την περάτωση και του τελευταίου ψαλμού ήταν μεγάλος, ενώ, πλέον, ο αντίστοιχος χρόνος σήμερα είναι μικρός με διάρκεια μερικών λεπτών…

Επομένως, κατά τη λαϊκή «ερμηνεία» της φράσεως, αφού ο εξάψαλμος ψαλλόταν και μάλιστα απαραίτητα έπρεπε οι πιστοί να μην κάθονται, να μην κινούνται και να μην θορυβούν, ήταν αναπόφευκτα εξαντλητική η αναμονή και αντίστοιχα η απόλυτη πνευματική συγκέντρωση των πιστών…, η οποία αναμονή, πολλές φορές, υπερέβαινε τα όρια των φυσικών αντοχών τους!

Βέβαια, ακόμα και σήμερα στον εξάψαλμο δεν καθόμαστε και επιπλέον δεν επιτρέπεται οι πιστοί να κάνουν το σταυρό τους ή και μετάνοιες, γι’ αυτό ακριβώς και στο Εκκλησιαστικό τυπικό ορίζεται ότι δεν πρέπει να μετακινούνται και να θορυβούν γενικότερα οι πιστοί, αλλά με απόλυτη συγκέντρωση, δέος και πίστη να παρακολουθούν όρθιοι μέχρι να τελειώσει η ανάγνωσή του... Στην αρχή και στο τέλος του Εξάψαλμου επιτρέπεται οι πιστοί να κάνουν το σταυρό τους!

Γιατί όμως; Γιατί πρέπει, όχι απλά με ιδιαίτερο σεβασμό, αλλά με κατανυκτική αφοσίωση να παρακολουθείται ο Εξάψαλμος;;; Η απάντηση είναι η ακόλουθη: Ο εξάψαλμος συμβολίζει, αναφέρεται και παραπέμπει στην Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου…. Ο χρόνος, ο οποίος μεσολαβεί με την ανάγνωση των έξι (6) ψαλμών, συμβολίζει το χρόνο της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου, όπου θα έρθει ως Κριτής και μόνο και εμείς, με δέος και τρόμο, θα αναμένουμε - ο καθένας από εμάς - την τελική του κρίση.

Είναι η πορεία των πιστών από το απόλυτο πνευματικό σκοτάδι προς την μοναδική σωτήρια αλήθεια, προς το Θείο φως. Η συγκεκριμένη πορεία αποπνέει μια χαρούμενη λυτρωτική ατμόσφαιρα. Αυτό, άλλωστε, γινόταν άμεσα αντιληπτό την εποχή όπου ψαλλόταν και δεν απαγγελλόταν ο εξάψαλμος, όπως γίνεται σήμερα, όπου το τέλος της ψαλμωδίας του συνέπιπτε με την ανατολή του ηλίου, με το ξημέρωμα!!! Οι πιστοί αντικρίζουν το φως μετά την πορεία μέσα στο σκοτάδι…. Οι ψυχές ευφραίνονται στην άφιξη του Κυρίου...

Οι ψαλμοί 3^ος, ο 37^ος, ο 62^ος, ο 87^ος, 102^ος και 142^ος συνθέτουν το περιεχόμενο του εξάψαλμου. Ως σύνολο αναγνωρίζεται ως ένας υπέροχος ύμνος, μια θερμή ικεσία και δέηση προς τον Κύριο και ταυτόχρονα ως μια μεγάλη προφητεία. Πρόκειται για σαφώς αριστουργηματικούς και πρωτίστως θεόπνευστους ψαλμούς, η επιλογή των οποίων αυτονόητα δεν υπήρξε τυχαία! Άλλωστε, παράλληλα και ταυτόχρονα με τους πιστούς, ο αναγνώστης των ψαλμών πρέπει, με ιδιαίτερη και ο ίδιος ευλάβεια και «φόβο Θεού», να προβαίνει στην ανάγνωσή τους.

Μάλιστα, πρέπει να επισημανθεί ότι, μετά την ανάγνωση των τριών πρώτων ψαλμών, παρόλο που ακούγεται το «Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι», το «νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων» και τρεις φορές το «Αλληλούϊια», το τυπικό είναι αυστηρό, όπως προαναφέρθηκε και οι πιστοί δεν πρέπει να κάνουν το σταυρό τους... Μετά τον εξάψαλμο ακολουθεί η μεγάλη συναπτή, δηλαδή μια σειρά από αιτήσεις και στη συνέχεια διάφοροι ύμνοι και τροπάρια.

Οι συγκεκριμένοι ψαλμοί, οι οποίοι εντάσσονται στο ψαλτήριο, δηλαδή στο βιβλίο των 150 ψαλμών, η πλειονότητα των οποίων αποδίδεται στον Προφήτη και Βασιλιά Δαυϊδ (βλ. αρθρογραφία PatrisNews - 1^η ανάρτηση: 05-01-2014, τίτλος: Ζει…ο Βασιλιάς Δαυίδ;;;), δημιουργούν, όντως, μια διαφορετική κατανυκτική ατμόσφαιρα, όπου αναδύεται το δέος, η σταθερή ελπίδα στην πρόνοια του Θεού, η ακλόνητη πίστη, η χαρά και η λυτρωτική ευφορία της ψυχής, ακόμα και όταν αναγιγνώσκονται στα πλαίσια μιας απλής μελέτης από έναν ουδέτερο «παρατηρητή»…

Ο εξάψαλμος περιλαμβάνει τον 3^ο ψαλμό, ο οποίος παραπέμπει στην σταθερή και ακλόνητη ελπίδα της ψυχής προς τον Θεό, τον 37^ο ψαλμό, όπου η ψυχή θρηνεί για το βάρος των αμαρτιών της, τον62^ο ψαλμό που συνιστά μια πρωϊνή προσευχή παρηγορίας, τον 87^ο ψαλμό που αποτελεί μια θερμή δέηση της ψυχής που είναι καταβεβλημένη από τις συμφορές του βίου, τον 102^ο ψαλμό που αποτελεί μια προσευχή ευγνωμοσύνης για όλες τις ευεργεσίες του Θεού και τον 142^ο ψαλμό που συνιστά μια θερμή παράκληση για Θεία βοήθεια...

Η λαϊκή σοφία ουδέποτε λανθάνει… Ίσως, όμως, θα έπρεπε να αναλογιστούμε το αντίθετο στη συγκεκριμένη περίπτωση… «Δεν θα σου ψάλω τον Εξάψαλμο…», μάλλον, «Θα στον διαβάσω…»… «Θα στον απαγγείλω», όχι για να σε τιμωρήσω, αλλά για να αγαλλιάσει η ψυχή σου…

ΝΑΤΑΣΑ ΚΟΝΤΟΛΕΤΑ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ – ΠΟΙΗΤΡΙΑ

(Κάτοχος τίτλων μεταπτυχιακής ειδίκευσης στην Οργάνωση, Ηγεσία και Διοίκηση της Εκπαίδευσης, στην εξειδικευμένη Μετάφραση, στη Διοίκηση Προσωπικού και στη Ναυτιλιακή Διοίκηση, στην Κανονιστική Συμμόρφωση Οικονομικών Δραστηριοτήτων, στο Εργατικό Δίκαιο, στην Εγκληματολογική Ψυχολογία και στην Ορθόδοξη Θεολογία και Ζωή)